Pojęcie stalkingu trafiło do porządku prawnego stosunkowo niedawno. Najogólniej rzecz biorąc stalking można zdefiniować jako kontaktowanie się z drugą osobą, która sobie tego nie życzy i odczuwa z tego powodu nieprzyjemność lub poczucie zagrożenia.
Nie ma zamkniętego katalogu czynności, które mogą być uznane za stalking. Przykładowo można wskazać na pisanie natarczywych wiadomości email, głuche telefony czy też pojawianie się w miejscu zamieszkania osoby, wobec której stalking jest stosowany.
Polski ustawodawca stypizował stalking w art. 190 a kodeksu karnego, zgodnie z którym kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Jak widać prawodawca rozróżnił dwa typy podstawowe ścigane na wniosek oraz typ kwalifikowany ścigany bez wniosku pokrzywdzonego.
Statystyki policyjne dotyczące prowadzonych postępowań w związku z art. 190 a kk znajdują się pod adresem: https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-4/76586,Uporczywe-nekanie-i-wykorzystanie-wizerunku-art-190a.html .
Nieco zapomnianą instytucją jest „złośliwe niepokojenie” stypizowane w art. 107 kodeksu wykroczeń, zgodnie z którym kto w celu dokuczenia innej osobie złośliwie wprowadza ją w błąd lub w inny sposób złośliwie niepokoi, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500 złotych albo karze nagany.
Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze niejednokrotnie mają problemy przy przyjęciu prawidłowej kwalifikacji prawnej czynu w związku z niejasną do końca granicą pomiędzy tymi dwoma czynami. O różnicach pomiędzy art. 190 a kk, a art.107 kw będzie mowa w jednym z kolejnych artykułów.
Analizując znamiona stalkingu możemy wyróżnić: uporczywe nękanie, poczucie zagrożenia, poczucie poniżenia lub udręczenia, istotne naruszenie prywatności, podszywanie się pod inną osobę, wyrządzenie szkody majątkowej lub osobistej.
Dwa nowe znamiona skutkowe tj. poczucie poniżenia lub udręczenia zostały dodane nowelizacją z dnia 31.03.2020 r.
Pod pojęciem uporczywości należy doszukiwać się zachowań powtarzalnych, długofalowych, które nie ustępują nawet pomimo uwag pokrzywdzonego lub innych osób. Za nękanie należy uznać czynności polegające na dręczeniu, utrapieniu czy też niepokojeniu innej osoby. Skutkiem działania są poczucie zagrożenia, poniżenia, udręczenia lub istotnego naruszenia prywatności.
Mówiąc o stanie zagrożenia musimy mieć na uwadze obiektywne okoliczności, a nie jedynie subiektywne wrażenie pokrzywdzonego. Chodzi w tym miejscu o przypuszczenie, że faktycznie coś grozi pokrzywdzonemu i może mu się stać coś złego z perspektywy przeciętnego obywatela odpowiadającego warunkom osobistym pokrzywdzonego.
Poniżenie w potocznym znaczeniu oznacza przede wszystkim postawienie w złym świetle przed innymi, pogardę i brak szacunku w stosunku do pokrzywdzonego. Przekaz ze strony atakującego ma celu zdyskredytowanie pokrzywdzonego. Można dopatrywać się pewnego podobieństwa do zniesławienia ( art. 212 kk) i zniewagi (art. 216 kk). Jednak w przypadku tych dwóch przywołanych wyżej czynów wystarczą do wypełnienia znamion typu czynu zabronionego jednorazowe czynności.
Udręczenie jest pojęciem zbliżonym do nękania, stad też nie do końca jest zrozumiała wola ustawodawcy polegająca na dodaniu przedmiotowego znamienia skutku. Po nowelizacji mamy więc przestępstwo uporczywego nękania polegającego min. na dręczeniu, które prowadzi do udręczenia.
Rozpatrując istotne naruszenie prywatności należy w pierwszej kolejności odnieść się do pojęcia prywatności, która może być rozumiana jako granica pomiędzy życiem indywidualnym, a życiem w grupie. Owa prywatność oznacza min. prawo do spokoju, tajemnicy informacji dotyczących danej jednostki jak i prawo do samodzielnego decydowania o swoim życiu, wizerunku które oczywiście podlegają ograniczeniom prawnym. Nie można mówić ograniczeniu prywatności w momencie, w którym ingerencja w prywatność następuje przez osoby uprawnione w granicach obowiązującego prawa. Przykładem takiego ograniczenia dozwolonego prawnie może być kontrola korespondencji kierowanej do osadzonych w zakładach karnych. Wynika to wprost z Kodeksu karnego wykonawczego, gdzie w słowniczku ustawowym w art. 242 kkw zdefiniowano nadzór nad korespondencją i tak przez pojęcie nadzoru nad korespondencją rozumie się otwarcie listu i sprawdzenie jego zawartości.
Naruszenie prywatności musi być przy tym istotne. Oznacza to, że każdorazowo musi być badana intensywność zachowania sprawcy ażeby przypisać mu odpowiedzialność karną. Nie każde bowiem naruszenie prywatności będzie istotne.
Ustawodawca wskazał również na znamię polegające na podszywaniu się pod inną osobę przy wykorzystaniu wizerunku, danych osobowych lub innych danych, na podstawie których można zidentyfikować daną osobę celem wyrządzenia jej szkody osobistej lub majątkowej. Na pierwszy rzut oka można wywnioskować, iż jest to zupełnie inny czyn niż ten z paragrafu pierwszego, gdzie mieliśmy do czynienia z uporczywym nękaniem. Najprościej obrazując możemy wyobrazić sobie sytuację, gdzie sprawca wykorzystuje zdjęcie i dane osobowe w postaci imienia i nazwiska na portalu społecznościowym publikując treści, które mają zaszkodzić autorowi.
Przestępstwo stalkingu jest zatem zbiorem długotrwałych zachowań, które uderzają przede wszystkim w psychikę ofiary. Zachowania sprawcy skutkują wzbudzeniem u ofiary min. poczucia strachu oraz poniżenia, co może wpływać na jej codzienne funkcjonowanie. Przy czym czyn może uderzać również w dobra materialne. Każdorazowo rozpatrując potencjalny stalking należy skonfrontować subiektywne odczucia z modelem przeciętnego człowieka. W pewnych sytuacjach zachowanie, które jest odbierane jako stalking dla pokrzywdzonego, dla większości może być uważane za zachowanie zupełnie normalne, stąd też do oskarżeń należy podchodzić niezwykle ostrożnie.
